ฐานข้อมูลแหล่งศิลปกรรม นครราชสีมา ฐานข้อมูลแหล่งศิลปกรรม นครราชสีมา

Close

ข้อมูลของแหล่งศิลปกรรม

ภาพประกอบ
ลำดับที่
รายละเอียดภาพ : โบราณสถานหมายเลข ๑
ชื่อแหล่ง

เมืองเสมา หรือเมืองนครราชสีมาเก่า

ประเภทแหล่งเรียนรู้

แหล่งศิลปกรรม

หมู่บ้าน คลองขวาง ตำบล เสมาอำเภอ สูงเนิน จังหวัด นครราชสีมา
หมายเหตุ : -

โบราณสถานหมายเลข ๑ โบราณสถานแห่งนี้เป็นศาสนสถานที่สร้างขึ้นตามรูปแบบสถาปัตยกรรมขอม อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๖-๑๗ ก่อสร้างด้วยหินทรายและอิฐ ผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดกว้าง ๔๕ เมตร ยาว ๕๐ เมตร หันหน้าไปทางทิศใต้สภาพชำรุดเหลือเพียงส่วนฐานสูงประมาณ ๑ เมตร ประกอบด้วยอาคารต่างๆ ดังนี้ ๑) ปราสาทประธาน ผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดกว้าง ๘ เมตร ยาว ๒๒ เมตรหันหน้าไปทางทิศใต้ เหลือเพียงส่วนฐาน ตัวปราสาทมีมณฑปยื่นออกมาทางด้านหน้า มีบันไดทางขึ้น ๓ ทาง โดยทางด้านหน้ามีการก่ออิฐเป็นทางเดินเชื่อมต่อกลับประตูทางเข้าของกำแพงแก้ว ๒) อาคาร ๒ หลัง ขนาดกว้าง ๖ เมตร ยาว ๑๒.๓๐ เมตร ก่อด้วยอิฐส่วนฐานก่อด้วยหินทราย หันหน้าไปทางทิศใต้ ขนาบข้างปราสาทประธาน ๓) อาคารขนาดเล็ก ขนาดกว้าง ๓.๘๐ เมตร ยาว ๕ เมตร ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ของปราสาทประธาน อาคารทั้งหมดล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีซุ้มประตูทางเข้า (โคปุระ) ทางด้านทิศใต้ โบราณสถานหมายเลข ๒ เป็นเจดีย์ผังรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาด กว้าง ๘ เมตร สภาพชำรุดมากเหลือเพียงส่วนฐานสูงประมาณ ๑ เมตร แกนกลางถูกทำลายจากการขุดหาโบราณวัตถุ ทางด้านทิศใต้และทิศตะวันออกยังคงเห็นสภาพของฐานส่วนด้านอื่นๆ มีสภาพที่ชำรุดหักพัง มีทางเดินเข้าสู่เมืองเจดีย์ทางด้านทิศใต้ส่วนด้านทิศเหนือปรากฏทางเดินเพียงเล็กน้อย ด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้มีแนวอิฐปูเป็นลานกว้าง ห่างออกไปประมาณ ๑๕ เมตร ในทิศเดียวกันมีอาคารก่ออิฐขนาดเล็กตั้งอยู่อีกหนึ่งหลัง โบราณสถานหมายเลข ๓ โบราณสถานแห่งนี้ประกอบด้วยอาคาร ๒ หลัง คือ เจดีย์แปดเหลี่ยมและอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ๑) เจดีย์แปดเหลี่ยม ก่อด้วยอิฐไม่สอปูน สภาพชำรุดมาก เหลือเพียงส่วนฐานสูงจากพื้นประมาณ ๗๐ เวนติเมตร มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๖.๗๐ เมตร ๒) อาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า อยู่ทางทิศเหนือของเจดีย์ ขนาดกว้าง ๖.๗๐ เมตร ยาว ๑๐.๙๐ เมตร มีใบเสมาโกลน แต่งอย่างหยาบๆไม่มีลวดลายใดๆปักอยู่โดยรอบเป็นใบเสมาคู่ เดิมอาจจะปักอยู่รอบทั้งแปดทิศ แต่ปัจจุบันเหลือพียงสี่ทิศ ได้แก่ ทิศใต้ ทิศตะวันตกเฉียงใต้ ทิศตะวันตก และทิศตะวันตกเฉียงเหนือ โบราณสถานหมายเลข ๔ ลักษณะเป็นอาคารก่ออิฐฉาบปูน สภาพชำรุดเหลือเพียงส่วนฐานสูงจากพื้นประมาณ ๑.๒๐ เมตร มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาดกว้าง ๘.๒๕ เมตร ยาว ๑๓.๕๐ เมตร มีทางเข้าด้านทิศตะวันออก โดยก่อเป็นบันไดออกมาที่ด้านเดียวกันนี้ปรากฏลวดลายปูนปั้นประดับ ผนังด้านนอกทั้งสี่ด้าน รอบอาคารมีใบเสมาโกลนแต่งอย่างหยาบๆไม่มีลวดลายใดๆปักอยู่เป็นคู่ๆเดิมอาจจะปักทั้งแปดทิศ แต่ปัจจุบันเหลือเพียงสี่ทิศ คือ ทิศตะวันออกเฉียงใต้ ทิศตะวันตกและทิศตะวันออกเฉียงเหนือ โบราณสถานหมายเลข ๕ ลักษณะเป็นเจดีย์ก่ออิฐขนาดเล็ก มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาด ๖.๑๒ เมตร ยาว ๖.๔๐ เมตร สภาพชำรุดเหลือเพียงส่วนฐาน สูงประมาณ ๑ เมตร โบราณสถานหมายเลข ๖ ตัวโบราณสถานถูกทำลายจากการลักลอบขุดหาโบราณวัตถุจนโบราณสถานหมดสภาพ โบราณสถานหมายเลข ๗ ลักษณะเป็นอาคารก่ออิฐฉาบปูน มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาดกว้าง ๙.๖๐ เมตร ยาว ๙.๖๐ เมตร มีทางเข้าด้านทิศใต้ สภาพชำรุดเหลือเพียงส่วนฐาน ประมาณ ๑.๘๐ เมตร ภายในมีลักษณะเป็นห้องถมพื้นด้วยก้อนหินทรายและฉาบพื้นด้วยปูนขาว กึ่งกลางของผนังแต่ละด้านยกเว้นด้านทิศใต้ ก่อเป็นบันไดทางขึ้นสู่ซุ้มที่ประดิษฐานรูปเคารพ ที่ผนังด้านทิศเหนือยังเหลือร่องรอยของฐานบัวอยู่ โบราณสถานหมายเลข ๘ ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงกลมขนาดเล็กเหลือเพียงส่วนฐานสูงประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ด้านทิศตะวันตกขององค์เจดีย์มีแนวอิฐปูเป็นบริเวณกว้าง โบราณสถานหมายเลข ๙ ลักษณะเป็นอาคารก่ออิฐขนาดเล็ก มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดกว้าง ๔.๑๐ เมตร ยาว ๘.๑๐ เมตร เหลือเพียงส่วนฐานสูงประมาณ ๗๐ เซนติเมตร คูน้ำคันดิน คูน้ำคันดินชั้นนอกมีลักษณะเป็นทางยาวไปโดยรอบเมือง ซึ่งบางแห่งจะมีต้นไม้ขึ้นปกคลุม บางแห่งแห้งแล้ง คูน้ำบางแห่งก็แห่งขอดอีกบางแห่งก็มีน้ำอยู่และมีหญ้าขึ้น คูน้ำคันดินชั้นในจะเห็นร่องรอยของคูน้ำที่แห้งขอดหมด มีต้นไม้เกิดขึ้นทั่วบริเวณ ยังเห็นการเป็นคูน้ำคันดินอยู่อย่างสมบูรณ์
เมืองโบราณเสมาตั้งอยู่ห่างจากตัวอำเภอสูงเนินมาทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ ๕ กิโลเมตร ซึ่งมีลักษณะรูปร่างเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามุมมน ขนาด ๑,๗๐๐-๑,๕๐๐ เมตร มีกำแพงเป็นคันดินสูง แต่บางช่วงมีศิลาแลงและหินทรายอยู่ส่วนบนของกำแพง และคูน้ำซึ่งตื้นเขินกลายเป็นพื้นที่นาเกือบทั้งหมด โอบรอบเมืองโบราณแห่งนี้ ภายในเมืองชั้นในมีโบราณสถานจำนวน ๖ แห่ง ส่วนเมืองชั้นนอกมีโบราณสถานจำนวน ๓ แห่ง และบริเวณกลางเมืองชั้นนอกยังปรากฏแนวคูน้ำมีแผนผังรูปสี่เหลี่ยมอีกด้วย บริเวณรอบตัวเมืองโบราณมีร่องรอยของชุมชนโบราณและศาสนสถานที่เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมทวารวดี เช่น บ้านคลองขวางมีพระพุทธรูปหินทราย และธรรมจักรหินทรายที่วัดธรรมจักรเสมาราม จากการสำรวจเมืองโบราณเสมามีฐานปราสาทและร่องรอยของชุมชนโบราณ มีใบเสมาล้อมรอบเมือง และคูน้ำคันดิน ซึ่งหากพิจารณาแล้วจะพบว่าบริเวณนี้เป็นเมืองโบราณที่ยิ่งใหญ่เป็นอย่างมาก แต่ด้วยระยะเวลาที่ยาวนานบวกกับสภาพดินฟ้าอากาศที่ เปลี่ยนแปลงไป ทำให้เมืองเสมาโบราณมีสภาพที่ทรุดโทรมและรวมไปถึงสมัยนั้นมีการลักลอบขุดโบราณวัตถุไปจำหน่าย จึงทำให้โบราณสถานทรุดโทรมมาก

ร่วมอนุรักษ์

" แหล่งศิลปกรรมท้องถิ่น "

ฐานข้อมูลแหล่งศิลปกรรม จังหวัดนครราชสีมา (นครชัยบุรินทร์)
โดย สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา

สนับสนุนงบประมาณการศึกษาค้นคว้าโดย

หน่วยอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติและศิลปกรรมท้องถิ่นจังหวัดนครราชสีมา
สำนักนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม